1․ Հայաստանի հանրապետության կարմիր գիրք։ Պատմել կարմիր գրքի մասին, քանի տեսակ no.N մասին (հայաստանի տարածքի մասին)։
Բույսեր`
Խոզանափուշ ղարադաղի, բարդածաղկավորների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բույս։
Հաղարջենի հայկական, կոկռոշազգիների ընտանիքի, հաղարջենի ցեղի ծածկասերմ բույս։
Երեքնուկ խոշորածաղիկ, լոբազգիների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բույս։
Վարդակակաչ Սոսնովսկու, շուշանազգիների ընտանքին պատկանող ծածկասերմ բույս։
Սոխ ժայռի, սոխազգիների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բույս։
Եզնակող Սոսնովսկու, հովանոցավորների ընտանիքին պատկանող բույս։
Գազ բթաթեփուկ, լոբազգիների ընտանիքին պատկանող ծածկասերմ բույս։
Եվ այլն
Երեքնուկ խոշորածաղիկ
10-30 սմ բարձրությամբ միամյա բույս է։ Ծաղկաբույլը նոսր է, գլխիկանման, 8-20 ծաղիկներով։ Բաժակը կանոնավոր է համարյա մերկ, վերին 2 ատամիկը շատ կարճ է ներքևի երեքից։ Պսակը մանուշակագույն է, ծաղկելուց մուգ դարչնամանուշակագույն։ Դրոշի երկարությունը 9-11 մմ է, Հանդիպում է Մեղրու ֆլորիստիկական շրջանում (Ագարակ, Կարճևան, Լեհվազ, Կուրիս, Նյուվարդի գյուղերի շրջակայք), ինչպես նաև Թալիշում, Հարավարևելյան Եվրոպայում, Անատոլիայում, Իրաքում և Իրանում։Աճում է ստորին լեռնային գոտում՝ ծովի մակարդակից 800-1100 մ բարձրությունների վրա։ Ծաղկում է մայիս-հունիս ամիսներին, պտղաբերում՝ հունիսին։Խոցելի տեսակ է։ Տարածման և բնակության շրջանների մակերեսը 500 կմ²-ից պակաս է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ, CITES-ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում ընդգրկված չէ։
- ընձառյուծ (կովկասյան ընձառյուծ կամ հովազ) — 100 000 000 դրամ
- բեզոարյան այծ – 3 000 000 դրամ
- հայկական մուֆլոն (վայրի ոչխար) — 3 000 000 դրամ
- կովկասյան ազնվացեղ եղջերու կամ մարալ — 3 000 000 դրամ
- զոլավոր բորենի – 1 000 000 դրամ
- մանուլ – 500 000 դրամ
- անտառակատու – 200 000 դրամ
- ջրասամույր — 500 000 դրամ
- գորշ արջ – 1 000 000 դրամ
- խայտաքիս – 100 000 դրամ
- հնդկական վայրենակերպ կամ մացառախոզ – 50 000 դրամ
- պայտաքիթ չղջիկ – 25 000 դրամ
- լայնականջ ոզնի — 25 000 դրամ և այլն:
Ընձառյուծ
Հնում կարծում էին որ ընձառյուծը հանդիսանում է առյուծի և հովազի հիբրիդ։ Այս իր արտացոլումն է գտել ընձառյուծի անգլերեն անվան մեջ, որտեղ Leopard բառը ծագում է հին հունարեն λέων (leōn, առյուծ) և πάρδος (pardos, արու հովազ) բառերից։ Վերջինս հունարեն է մտել սանսկրիտից՝ pṛdāku («օձ, առյուծ, հովազ»)։
Տեսակի ներկայիս անվանումը (Panthere pardus) գալիս է հունարենից լատիներեն անցած πάνθηρ (pánthēr) բառից։ Վերջինս, ենթադրվում էր, որ ծագել էր παν «pan» («բոլոր») և θηρ («կենդանի») բառերից։ Սակայն ավելի հավանական է, որ այն կապ ունի հնդիրականակ «պանդարաբ» բառի հետ, որը նշանակում է «սպիտակադեղնավուն, գունատ»
Արտաքին հատկանիշներ
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարությունը հասնում է 165 սմ-ի, պոչինը՝ 75-110 սմ-ի, իսկ քաշը՝ 60 կգ-ի։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով։ Կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է Ճավա կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։
Ապրում է անտառներում, սարերում։ Լավ մագլցում են ծառերը։ Ունի սուր տեսողություն, լավ լսողություն, թույլ հոտառություն։
Տարածված է Հարավային Ամերիկայի հյուսիսային կեսում և Ասիայի որոշ շրջաններում։ Հայաստան է անցնում Թուրքիայից և Իրանից։ Հանդիպում է Սյունիքի մարզից Արարատի մարզ ընկած գոտում, երբեմն՝ նաև հյուսիսային մարզերի անտառներում։ Որջը սարքում է քարանձավներում, ժայռաճեղքերում, հաստաբուն ծառերի փչակներում, երբեմն՝ մացառախոզերի հին բներում։ Սնվում է եղջերուներով, այծյամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաև ձկներով ու լեշերով։ Ուժեղ և ճարպիկ կենդանի է, որսի վրա հարձակվում է գաղտագողի դարանակալելով։
Բազմացումը
Ունենում է 1-4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6-8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1-1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։
Հայաստանում
Հայաստանում, մարդիկ և ընձառյուծները ապրում են կողք-կողքի վաղ Հոլոցենից։ 20-րդ դարի կեսերին ընձառյուծները տարածված էին ողջ երկրի տարածքով։ Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցրել են ընձառյուծների թվաքանակը մինչև 10-13 անհատի։ Ներկայումս ընձառյուծը տարածված է Խոսրովի անտառ արգելոցում, որ գտնվում է Երևանից հարավ-արևելք, Գեղամա լեռնաշղթայի հարավ-արևմուտքում, որտեղ 2000 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2002 թվականի հուլիսը 10 ընձառյուծ է նկատվե։ Ընձառյուծները տարածված են նաև Մեղրիի լեռնաշղթայի մոտակայքում, Հայաստանի ծայր հարավում, որտեղ սակայն 2006 թվականի օգոստոսից մինչև 2007 թվականի ապրիլը միայն մեկ ընձառյուծ է նկատվել։
Պահպանություն
Ենթատեսակն ընդգրկված է ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակում և գնահատվում է որպես կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ։
Հայաստանում պոպուլյացիայի առավելագույն մեծ թվաքանակը 10-15 առանձնյակ է։ Ներկայիս տարածման տարածքը կազմում է 7497,2 կմ²։ Բնակեցման տարածքը կազմում է 2856,8 կմ²։ Մշտապես բնակվում է միայն «Խոսրովի անտառ» արգելոցում և Նռնաձորից դեպի հյուսիս գտնվող տեղամասում։
Վտանգման հիմնական գործոնն է որսագողության ու մարդու տնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած արեալի մասնատվածությունը։
Պահպանվում է «Խոսրովի անտառ» և «Շիկահող» արգելոցներում, «Արևիկ» ազգային պարկում և «Զանգեզուր» արգելավայրում։
2․ Կենսոլորտ։ Կենսոլորտի բաղադրիչները։
Ծանոթանալով երկրագնդի տարբեր ոլորտներին՝ կարող ենք նշել, որ դրանցից ամենամեծը և ամենատարածվածը, որր բնակեցված է տարբեր կենդանի օրգանիզմներով, կենսոլորտն է:
Կենսոլորտ հասկացությունր տվել է ավստրիացի գիտնական էդվարդ Զյուսը դեռևս 19-րդ դարում՝ իր «Երկրի դեմքը» գրքում: Քանի որ կենդանի օրգանիզմներն ունեն շատ լայն տարածում, ուստի կենսոլորտն րնդգրկում է ողջ ջրոլորտը, քարոլորտի վերին և մթնոլորտի ստորին շերտերը: Այդ շերտերում կան միջավայրի այնպիսի պայմաններ, որոնք նպաստավոր են կենդանի օրգանիզմների համար:
Կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներից են բույսերը և կենդանիները: Դրանք իրենց չափերով տարբեր են, ունեն տարբեր կառուցվածք, կենսագործունեության առանձնահատկություններ և հետաքրքիր հարմարանքներ, որոնք հնարավոր են դարձնում կյանքը երկրագնդի տարբեր ոլորտներում: Կաղինը և բարդին, ծիրանենին և խնձորենին, խատուտիկը և ցորենը բույսեր են: Իսկ ճանճը և բզեզը, գորտը ե մողեսը, հավը և շունը կենդանիներ են: Սակայն, բույսերից և կենդանիներից բացի՝ կան նաև այլ կենդանի օրգանիզմներ: Մի մասը շատ փոքր է՝ անզեն աչքով անտեսանելի: Դրանք մանրէներն են՝ հիմնականում բակտերիաները: Մյուս մասր սնկերն են: Մանրէները և սնկերը ևս կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներ են: Նշված չորս խոշոր խմբերի կենդանի օրգանիզմները կազմում են թագավորություններ:
Մարդը դասվում է կենդանիների թագավորությանը։ Սակայն մարդն առանձնահատուկ է, քանի որ նա ակտիվորեն ներգործում է բնության վրա, փոփոխում վերջինս: Բայց բնության նման փոփոխությունները ոչ միշտ են դրական: Հաճախ ստիպված ենք լինում հաղթահարել մարդու տնտեսական գործունեության բացասական հետեանքները: Պետք է իրականացնել միջոցառումներ, որոնք ամեն գնով կպահպանեն բնությունը:
Կենդանի օրգանիզմները միայնակ չեն կարող երկարատև գոյատևել, նրանք փոխազդում են տարբեր մարմինների ե նյութերի հետ: Այդ նյութերից է, օրինակ, թթվածինը, որով կենդանի օրգանիզմների մեծ մասր շնչում է: Կենդանի օրգանիզմների համար շատ մեծ դեր ունեն ջուրը և հանքային նյութերը: Բույսերն աճում են հողում: Նավթը և գազը հանածոներ են, որոնք ունեն շատ մեծ նշանակություն մարդու կյանքում: Բայց դրանք կենդանի օրգանիզմների գործունեության արդյունք են: Նյութերի այս ցանկր կարելի է շարունակել: Բոլոր այդ նյութերր համարվում են կենսոլորտի բաղադրիչներ:
Կենսոլորտը մի ուրույն ամբողջություն է, բարդ համակարգ, որտեղ կենդանի օրգանիզմները միասին կատարում են կարևոր գործառույթներ: Դրանցից է, օրինակ, Երկրագնդում տարբեր նյութերի հոսքր, որն իրականանում է կենդանի օրգանիզմների միջոցով: Շատ նյութեր, օրինակ՝ ջուրր կամ ածխաթթու գազր, հեռանում են կենդանի օրգանիզմից, հայտնվում շրջակա միջավայրում և հետո նորից վերադառնում կենդանի օրգանիզմ: Տեղի է ունենում նյութերի մի շրջապտույտ:
․ Ամուլսարի հիմնախնդիրը։
Ամուլսարի հանքի շահագործումը սպառնում է առաջացնել լուրջ էկոլոգիական վտանգներ։Այսպիսով, ուսումնասիրելով Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի շահագործման ծրագրի խնդիրը, ՄԻՊ-ն արձանագրել է. «Առկա է համակարգային խնդիր. մի կողմից անհրաժեշտ է հաշվի առնել հարակից համայնքների բնակիչների իրավունքները և իրականացնել իրավիճակի անկախ և համալիր գնահատում, մյուս կողմից էլ անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել աշխատողների իրավունքների ոտնահարման և վերջիններիս իրավունքների դեմ ոտնձգությունների բացահայտման ուղղությամբ»:
4․ Նուբարաշենի աղբանոցի հիմնախնդիրը։
Նուբարաշենի և Էրեբունու պոլիկլինիկաներում արված հարցումները ցույց են տալիս, որ փոքրերի և տարեցների շրջանում գրանցվում է ալերգիայով տառապողների թվի աճ: Որպես պատճառ՝ մասնագետները նշում են Երևանում էկոլիոգիական վատթարացող վիճակը՝ պայմանավորված մի շարք գործոններով, ներառյալ Նուբարաշենի աղբավայրը, թեև զուտ աղբավայրի ազդեցությունը բացահայտելուն ուղղված ուսումնասիրություններ չեն իրականացվել։ Այս աղբավայրի վտանգը կայանում է նաև նրանում, որ նրա «բարիքներից» օգտվում է օրական 160-200 մարդ, որոնց համար այս վայրը դարձել է հիմնական ապրուստի միջոց։
5․ ԳՄՕ։ Ներկայացնել իրավիճակը աշխարհում, պարզել, թե բնակչության քանի տոկոսն է տառապում ԳՄՕ սնունդի օգտագործման հետևանքով առաջացած հիվանդություններից։
ԳՄՕ-ների ստեղծման հիմնական նպատակը մոլորակի աճող բնակչությանը սովից փրկելն է։ ԳՄՕ-ի ներդրման կողմնակիցները պնդում են, որ դրանց օգտագործումը շահույթ կբերի աղքատ ֆերմերներին և կօգնի ապագայում բավարարելու զարգացող երկրներում սննդամթերքի պահանջը: Հատկապես տարածված են եգիպտացորենի, սոյայի, բրնձի, շաքարի ճակնդեղի, կարտոֆիլի և պոմիդորի գենային մոդիֆիկացիաները:Մասնագետները կարծում են, որ ԳՄՕ-ների օգտագործումը կարող է հանգեցնել ալերգիկ ռեակցիաների։ Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում, որտեղ ԳՄ մթերքներն առատորեն օգտագործվում են սննդի մեջ, ալերգիայից տառապում է բնակչության մոտ 70 տոկոսը։ Շվեդիայում, որտեղ նման մթերքներն արգելված է վաճառել, ալերգիաներից տառապողների թիվն ընդամենը 7 տոկոս է։ ԳՄՕ-ով սննդամթերքը կարող է նվազեցնել մարդու իմունիտետը, ինչպես նաև խախտել նյութափոխանակությունը։ Նշենք, որ արտահանվող ամերիկյան սննդի 80 տոկոսը պարունակում է ԳՄՕ, այդ իսկ պատճառով խորհուրդ է տրվում խուսափել ամերիկյան ընկերությունների արտադրանքից։
6․ Սննդային թունավորումներ։ Առաջին օգնություն սննդային թունավորումների ժամանակ։
Որոշ մանրէներ իրենց կենսագործունեության ընթացքում արտադրում են թույներ, որոնք կարող են սննդամթերքի հետ անցնել մարսողական համակարգ և առաջացնել սննդային թունավորումներ։ Սննդային թունավորումները հաճախ ուղեկցվում են ջրազրկման երևույթներով։ Դրանք հատկապես վտանգավոր են երեխաների և տարեց մարդկանց համար։
Տուժածի մոտ արհեստական փսխում առաջացնել։
Ձեռնարկել ջրազրկումը կանխարգելող քայլեր ։
Ահազանգեք շտապ օգնություն։
Վերահսկեք տուժածի վիճակը, գրանցել տվյալները և ցուցաբերել համապատասխան օգնություն։
7․ Աղբ։ Աղբի տեսակավորում։ Ի՞նչով է թափոնը տարբերվում աղբից։
Մեր երկրում օր օրի ավելի մեծ ուշադրություն են սկսում դարձնել աղբի տեսակավորմանը։ Բացվում են ընկերություններ որոնք զբաղվում են աղբի տեսակավորմամբ նրանք աղբի միջից ընտրում են թափոններ որոնք ենթարկվում են վերամշակման, այդ թափոններին տալով նոր կյանք։ Թափոնների մեջ են մտնում ապակյա, պլաստիկե և թղթե իրերը, վերամշակված թափոններից ստանում են ծաղկամաններ, սրբիչներ, սինտիպոն, թելեր, դույլեր և շատ այլ օգտակար իրեր։ Իսկ մնացած աղբը որը ենթակա չէ վերամշակման տանում են աղբավայր։Այդ աղբը արդեն բնության համար վնասակար չէ այն պարարտանյութ է դառնում և խառնվում հողին։ Մեզնից յուրաքանչյուրը մեծ դեր կարող է ունենալ այս հարցում, ընդհամենը պետք է լինել սրտացավ մեր շրջակա միջավայրի համար չէ որ այն ինչ շրջապատում է մեզ պետք է լինի գեղեցիկ իսկ օդը մաքուր։
8․ Բնածին և տեխնածին աղետներ։
Ցունամի, հսկայական չափերի հասնող ջրային ալիքներ։ Ցունամիները հաճախակի երևույթ են Ճապոնիայում։ Դրանք կարող են պատճառել մեծ ավերածություններ, ինչպես նաև մարդկային զոհեր ,ցունամիի ալիքները տարածվում են ավելի մեծ արագությամբ, քան մարդու վազելու արագությունն է։ Ցունամիները հիմնականում առաջանում են ստորջրյա ուժեղ երկրաշարժերի հետևանքով։ Ցունամի կարող է առաջանալ նաև հրաբուխների ժայթքումից, գետնի սողանքից և ստորջրյա պայթյուններից։
Տեխնածին բնույթի վթարներ ու աղետներ, վթարնարդյունաբերական օբյեկտում կամ տրանսպորտում տեղիունեցող վտանգավոր պատահար է, որը մարդկանց կյանքին ու առողջությանը սպառնալիք է ստեղծում, հանգեցնում է արտադրական շենքերի ուկառույցների ավերման, սարքավորումների, մեխանիզմների, տրանսպորտային միջոցների, հումքի ուպատրաստի արտադրանքի վնասման կամ ոչնչացման, արտադրական գործընթացի խախտման և շրջակա միջավայրիբնական վիճակի վատթարացման։ Աղետը ողբերգական հետևանքներով իրադարձություն է, մարդկային զոհերով մեծվթար։ Վթարի և աղետի միջև կտրուկ և խիստ ընդգծված սահման գոյություն չունի։
9․ Չեռնոբիլի ատոմակայանի պայթյունը։
Չեռնոբիլի ատոմակայանի վթարը տեղի թ ունեցել 1986 թվականի ապրիլի 26-ին, Չեռնոբիլի Ատոմային Էլեկտրակայանի չորրորդ էներգաբլոկում պայթյուն։ Տեղի է ունեցել ռեակտորի պայթյունի հետևանքով և շրջակա տարածքները ենթարկել է ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարը ամենախոշորն է իր հետևանքներով ատոմային վթարների մեջ։ Ավերածությունը պայթուցիկ բնույթ էր կրում, ռեակտորը ամբողջությամբ ավերվել է, և շրջակա միջավայր արտանետվել են մեծ քանակությամբ ռադիոակտիվ նյութեր։ Այս վթարը ատոմային էներգետիկայի պատմության մեջ ամենախոշորն է ինչպես զոհերի քանակով, այնպես էլ տնտեսական վնասով։ Չեռնոբիլի վթարը մարդկության պատմության մեջ մտավ որպես միջուկային խոշորագույն աղետներից մեկը՝ ԽՍՀՄ-ի համար դառնալով մեծ հասարակա-քաղաքական նշանակության իրադարձություն։ Այս ամենը որոշակի հետք է թողել վթարի պատճառների հետաքննության ընթացքի վրա։ Ժամանակի ընթացքում վթարի հանգամանքների և փաստերի վերարտադրումը փոխվել է։
10․ Վիլիկայա տայնա վադի (ֆիլմ):
Հարցեր ֆիլմից ՝
1․ Բացատրել ջրի բաղադրությունը։
H2O
2․ Մոլորակի քանի տոկոսն է զբաղեցնում ջուրը։
70 % — ը։
3․ Մարդու քանի տոկոսն է զբաղեցնում ջուրը։
50-60% — ը։
4․ Որտեղից և ինչպես է ծնունդ առել մոլորակի կյանքը։
5․ Պանսպերմիայի տեսությունը։
Պանսպերմիայի տեսության կողմնակիցներն այն կարծիքին էին, որ կյանքը Երկրի վրա առաջացել է պատահաբար կամ միտումնավոր՝ տիեզերական եկվորների միջոցով։
6․ Արդյոք համաձայնեք ֆիլմում ցուցադրված հետևյալ պնդման հետ ՝ ջուրը ինֆորմացիա է պարունակում իր մեջ։
Կարծում եմ, որ հնարավոր է։
«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի քոլեջ, Զբոսաշրջություն 