Սաղմոսավանք վանական համալիրը գտնվում է Արագածոտնի մարզում՝ Սաղմոսավան գյուղում: Այն 13-րդ դարի կառույց է, որը Կիրակոս Գանձակեցին դասել է հայկական 8 նշանավոր մենաստանների շարքին:
Անվան ծագում
Վանական համալիրը «Սաղմոսավանք» անունն ամենայն հավանականությամբ ստացել է «սաղմոս» բառից, որը նշանակում է օրհներգություն, եկեղեցական հոգևոր երգ: Ասում են՝ «Սաղմոսավանք» անունը վանական համալիրը ստացել է եկեղեցում հնչող սաղմոսներից:
Ի դեպ, Սաղմոսավանքը դասվում է այն հոգևոր կենտրոնների շարքին, որոնց անունով կոչել են մոտակա գյուղը: Քանզի սկզբնական շրջանում վանական համալիրը հայտնի է եղել որպես անապատ՝ մենաստան, իսկ Սաղմոսավան գյուղը հիմնադրվել է միայն 1830-ականներին և կոչվել վանքի անունով: Սաղմոսավանը փոքր գյուղ է՝ հիմադրված Կարսից փախած հայերի կողմից:
Վանական համալիրի անվան հետ ուղղակիորեն կապված է Սաղմոսավանքի ակուստիկ կառույց լինելու հետ:
Սաղմոսավանք ակուստիկ եկեղեցի
Բազմիցս խոսելով հայկական ճարտարապետության և հատկապես հայկական եկեղեցաշինության մասին, անընդհատ նշում ենք նրանց առանձնահատուկ լինելն ու յուրահատուկ մոտեցումը: Բայց շատ հաճախ այդպես էլ չենք հասկանաում, թե հատկապես ինչի մասին է խոսքը:
Խոսելով անվան ծագման մասին, նշեցինք, որ վանական համալիրն իր անունը ստացել է սաղմոսներից: Բանն այն է, որ ինչպես հայկական մի շարք եկեղեցիներ, այդ թվում նաև Սաղմոսավանքը, ունի բնական ակուստիկա: Հատկապես միջնադարյան եկեղեցիների զգալի մասը կառուցված են ակուստիկ ճշգրիտ հաշվարկներով: Սա խոսում է հայ ճարտարապետների և շինարարների բացառիկ վարպետության մասին: Ժամանակակից ուսումնասիրողների համար զարմանալի է թվում այդ ճշգրիտ և հստակ հաշվարկների համադրումը ճարտարապետական հորինվածքի և շինարարական հմտության հետ:
Եկեղեցիների ակուստիկության վրա ազդում է թե՛ քարի տեսակը, թե՛ արտաքին և ներքին ճարտարապետությունը՝ որմնախորշերի, ավանդատների առկայությունը, սյուների արմատավորումը: Պատահական չէ նաև այն փաստը, որ միջնադարյան եկեղեցիներն ունեցել են անհամեմատ հաստ պատեր՝ մինչև 1.50մ, և անհարթ շարվածք: Հայկական եկեղեցիների սլացիկությունը, ճոխ և բարդ ճարտարապետական լուծումները մտածված են եղել ի նպաստ ակուստիկության՝ ձայնը հնարավորինս երկար պահելու նպատակով:
Ի դեմս ժամանակակից եկեղեցիների, որոնք ունեն շատ լավ և հարթ մշակված՝ հիմնականում մարմարե քարերից կառուցված շարվածք, կորցրել են հայկական եկեղեցաշինությանը բնորոշ լուծումներն ու երբեմնի հզոր ակուստիկան: Պատճառն այն է, որ անհարթ մակերեսները, խորությունները, գոգավորությունները ակուստիկայի լավագույն չափորոշիչներն են: Իսկ ներկայիս եկեղեցիները փորձելով ներդաշնակել ժամանակակից ճարտարապետական ոճին՝ կորցնում են իրենց բնորոշ ոճն ու ակուստիկան:
Ահա այս ամենով էլ պայմանավորված, կարող ենք ենթադրել, որ Սաղմոսավանքի ակուստիկության շնորհիվ, սաղմոսների հնչեղությունն առանձնահատուկ է թվացել և վանքը որոշել են այդպես էլ անվանել՝ «Սաղմոսների վանք», «Սաղմոսավանք»:
Ավանդություն
Ըստ ավանդության, Սաղմոսավանքը հիմադրել է Գրիգոր Լուսավորիչը, ով Հովհաննավանքից գալով Քասաղի կիրճ, հիմնում է Սաղմոսավանքն ու իր մոտ կանչելով մի շարք այլ հոգևորականների, հաստատվում այնտեղ: Մեկ այլ ավանդության համաձայն՝ Գր. Լուսավորիչը Արագածի գագաթից նկատում է այս վայրը, գալիս է և հիմնում եկեղեցի: Հետագայում նա իր շուրջն է հավաքում այլ հոգևորականների և նրանց սաղմոսներ սովորեցնում:
Պատմություն
Սաղմոսավանք վանական համալիրը պատմական վկայություններում հանդիպում է 12-րդ դարի թվագրմամբ: Այնտեղ ապրել է վարդապետ Հովհաննես Մունջը, ով Սաղմոսավանքում դպրոց էր հիմնել: Սակայն Սաղմոսավանքը որպես վանական համալիր ձևավորվել է միայն 13-րդ դարում՝ Վաչուտյանների օրոք: Վերջիններիս շնորհիվ ծաղկում էր ապրել նաև Հովհաննավանքը, որը դարձել էր Վաչուտյանների տոհմական վանքը:
Վանական համալիրի գլխավոր՝ Սբ. Սիոն եկեղեցին, կառուցվել է 1215թ. Վաչե Վաչուտյանի և իր կնոջ՝ Մամախաթունի հովանավորությամբ: Եկեղեցու կառուցումից հետո, Վ. Վաչուտյանը հոգ է տանում նաև եկեղեցու տնտեսական ապահովության համար և նվիրաբերում մոտակա գյուղերից մեկը: Սբ. Սիոն եկեղեցու կառուցումը տևում է 20 տարի՝ ավարտվելով 1235թ.:
Ի դեպ, Մամախաթունը հիշատակվում է նաև Սանահինի և Հաղպատի վանքերի վկայություններում՝ նա ձիթհանքեր է նվիրել այս վանական համալիրներին:
Սբ. Սիոն եկեղեցու ավարտին, Վ. Վաչուտյանի որդի Քուրդ Վաչուտյանը սկսում է ևս մի եկեղեցու՝ Սբ. Աստվածածնի կառուցումը: Նա միաժամանակ 1240-ականներին սկսում է Հովհաննավանքի գավթի կառուցումը: Իսկ 1255թ. սկսում նաև գրատան կառուցումը:
Ճարտարապետություն
Սբ. Սիոն եկեղեցին արտաքինից ուղղանկյուն հատակագծով և կենտրոնագմբեթ կառույց է: Իսկ ներսից խաչաձև է՝ անկյուններում ունենալով երկհարկ ավանդատներ: Եկեղեցու արևմտյան կողմում գտնվում է գավիթը, որը հանդիսանում է Սբ. Սիոն եկեղեցու նախամուտքը: Չնայած Սբ. Սիոն եկեղեցին պարզ է իր արտաքին և ներքին հարդարանքով, սակայն ի հակառակ դրան, գավիթն ավելի ճոխ հորինվածք ունի՝ ընդարձակ սրահով և զույգ սյուներով:
Եկեղեցու ներսում՝ հարավ-արևմտյան կողմում գտնվում է երկհարկանի զետեղարան: Ամենայն հավանականությամբ այն օգտագործվել է որպես գրապահոց: Եկեղեցու արևմտյան կողմում պատն ամբողջությամբ ագուցված են խաչքարեր:
Սբ. Սիոն եկեղեցու հարավային կողմում կառուցվել է Սբ. Աստվածածին եկեղեցին, որը նույնպես ունի ուղղանկյուն հատակագիծ: Եկեղեցու պատերից մեկին պատկերված է իշխանական զինանշանը՝ գառանը ճանկած արծիվը, ծագող արևի և ճառագայթների հարթաքանդակը:
Saghmosavank monastery complex is located in Saghmosavan village, Aragatsotn marz. It is a structure of the 13th century, which Kirakos Gandzakets placed among the 8 famous Armenian monasteries.
Origin of the name
The monastic complex most likely got the name «Saghmosavank» from the word «saghmos», which means hymn, church spiritual song. It is said that the monastic complex got the name «Saghmosavank» from the psalms played in the church.
By the way, Saghmosavank is one of the spiritual centers after which the nearby village was named. Because in the beginning, the monastery complex was known as a desert monastery, and the village of Saghmosavan was founded only in the 1830s and was named after the monastery. Saghmosavan is a small village founded by Armenians who escaped from Kars.
The name of the monastery complex is directly related to the acoustic structure of Saghmosavank.
Acoustic Church of Psalms
Speaking many times about Armenian architecture and especially Armenian church construction, we constantly mention their uniqueness and unique approach. But very often we don’t understand exactly what it is about.
Psalm
Speaking about the origin of the name, we mentioned that the monastic complex got its name from psalms. The point is that, like a number of Armenian churches, including Saghmosavank, it has natural acoustics. A significant number of medieval churches in particular were built with precise acoustic calculations. This speaks of the exceptional skill of Armenian architects and builders. To modern researchers it seems surprising to combine those precise and precise calculations with architectural invention and construction skill.
The acoustics of churches is influenced by both the type of stone and the external and internal architecture: the presence of alcoves, vaults, and the rooting of columns. The fact that the medieval churches had extremely thick walls, up to 1.50 m, and an uneven layout is also not accidental. The slenderness, opulent and complex architectural solutions of Armenian churches were thought out in favor of acoustics, in order to keep the sound as long as possible.
In the face of modern churches, which have a very well-designed and smooth structure, built mostly of marble stones, they have lost the solutions typical of Armenian church construction and the once powerful acoustics. The reason is that uneven surfaces, depths, concavities are the best parameters of acoustics. And the current churches, trying to harmonize with the modern architectural style, lose their characteristic style and acoustics.
Tradition
According to tradition, Saghmosavank was founded by Grigor Lusavorich, who, coming from Hovhannavank to Kasagh Gorge, founded Saghmosavank and called a number of other clergymen to settle there. According to another tradition, Gr. Lusavorich notices this place from the top of Aragats, comes and establishes a church. Later, he gathers other clergy around him and teaches them psalms.
Story
The Saghmosavank monastery complex is found in historical records dating back to the 12th century. Reverend Hovhannes Munj, who founded a school in Saghmosavank, lived there. However, Saghmosavank was formed as a monastic complex only in the 13th century, during the reign of the Vachutians. Thanks to the latter, Hovhannavank flourished as well, which became the family monastery of the Vachutians.
The head of the monastery complex, St. Zion Church, built in 1215. Sponsored by Vache Vachutyan and his wife Mamakhatun. After the construction of the church, V. Vachutyan also takes care of the economic security of the church and donates one of the nearby villages. St. The construction of Zion Church took 20 years, ending in 1235.
By the way, Mamakhatun is also mentioned in the testimonies of Sanahin and Haghpat monasteries, he donated oil mines to these monastic complexes.
Psalm
St. At the end of Zion Church, V. Vachutyan’s son Kurd Vachutyan starts another church, St. The construction of the Virgin. At the same time, in the 1240s, he begins the construction of the Hovhannavank vestibule. And in 1255 also begins construction of the library.
Architecture
St. Zion Church is a structure with a rectangular plan from the outside and a central dome. And from the inside, it is cross-shaped, having two-story warehouses in the corners. On the west side of the church is the vestibule, which is St. Zion Church entrance. Although St. Zion Church is simple in its exterior and interior decoration, but in contrast, the vestibule has a more opulent composition with a spacious hall and twin columns.
Inside the church, on the southwest side, there is a two-story vestry. It was most likely used as a bookcase. On the western side of the church, the wall is completely covered with khachkars.
St. St. was built on the south side of Zion Church. Astvatsatsin Church, which also has a rectangular plan. On one of the walls of the church is depicted the royal coat of arms: an eagle clawing at a lamb, a bas-relief of the rising sun and its rays.