Էվոլյուցիոն տեսություն։ Էվոլյուցիայի շարժիչ ուժերը

Պրեզենտացիա

Մեյոզ

Մեյոզ կամ բջջի ռեդուկցիոն բաժանում,  էուկարիոտ  բջիջների՝ կենդանիների  բույսերի  և սնկերի  սեռական բազմացում  ժամանակ իրականացող բաժանման հատուկ եղանակ։ Մեյոզով կիսվող բջիջներում քրոմոսոմային հավաքակազմ  քանակը կրճատվում է երկու անգամ՝ մեկ դիպլոիդ բջջից առաջանում են չորս հապլոիդ բջիջներ։ Մեյոզի արդյունքում առաջացած բջիջները, կամ գամետներ  են (կենդանիների դեպքում), կամ սպորներ (բույսեր)։ Կենդանիների արական գամետներն անվանում են սպերմատոզոիդներ իսկ իգականը՝ ձվաբջիջներ Մեյոզի ընթացքում երկու անգամ կրճատված քրոմսոմային հավաքակազմ ունեցող գամետները միաձուլվում են բեղնավորման ընթացքում․ առաջացած զիգոըեւմ քրոմոսոմների սկզբնական քանակը վերականգնվում է։

Մեյոտիկ բաժանումն ընթանում է երկու փուլերով՝ մեյոզ I (ռեդուկցիոն) և II (էկվացիոն)։ Յուրաքանչյուր փուլում բջիջները բաժանվում են մեկ անգամ։ Մինչ մեյոզի սկիզբը բջջային ցիկլ   ընթացքում, յուրաքանչյուր քրոմոսոմի ԴՆԹ-ն կրկնապատկվում է և յուրաքանչյուր քրոմոսոմ ունենում է 2 քույր քրոմատիդ։ Մեյոզի առաջին փուլն սկսվում է այն բջիջների մոտ, որոնց յուրաքանչյուր քրոմոսոմն ունի երկու միանման զույգեր՝ հոմոլոգ քրոմոսոմ կազմված երկու քույր քրոմատիդներից։ Մեյոզի սկզբում հոմոլոգ քրոմոսոմները մոտենում են միմյանց հազվադեպ փոխանակում գենետիկական տեղեկատվություն կրոսինգովեր։ Կրոսինգովերից հետո, յուրաքանչյուր զույգը բաժանվում է՝ գոյացնելով 2 առանձին հապլոիդ բջիջներ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի մեկ քրոմոսոմ (երկու քրոմատիդ)։ Սա տեղի է ունենում մեյոզի առաջին փուլի ընթացքում առաջացած երկու բջիջների մոտ։ Մեյոզ առաջին և երկրորդ բաժանումների միջև ընկած կարճ ինտերվազ  ընթացքում գենետիկական նյութի կրկնապատկում տեղի չի ունենում, որի հետևանքով մեյոզ երկրորդ բաժանման վերջում առաջանում են 4 բջիջներ (գամետներ) քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքակազմով։

Սեռական բազմացման հիմքում ընկած է մայրական և հայրական սեռական բջիջների միաձուլման գործընթացը։ Արդյունքում սերունդն ունենում է մայրական և հայրական օրգանիզմների գեների զուգակցում։ Սեռական բջիջները լինում է երկու տեսակի ՝ ձվաբջիջ և սպերմատոզոիդ։ Ձվաբջիջները կանանց սեռական բջիջներն են, իսկ սպերմատոզոիդները ՝ տղամարդկանց սեռական բջիջներն են։ Ձվաբջիջների և սպերմատոզոիդների հավաքակազմը ձեռք բերելու գործընթացը կոչվում է ՝ գամետոգենեզ, որն ընթանում է համապատասխան ձվարաններում և սերմնարաններում։ Գամետոգենեզը սեռական բջիջների ՝ գամետների առաջացումն է, որը տեղի է ունենում բաժանման յուրահատուկ գործընթացով ՝ մեյոզով։

Մեյոզի փուլերը

Մեյոզը բաղկացած է 2 հաջորդական բաժանումներից, որոնց միջև կա կարճ ինտերֆազ:

• I պրոֆազ,, առաջին պրոֆազը շատ բարդ է և կազմված է 5 փուլերից:

• Լիպտոտենա կամ լիպտոնեմա, քրոմոսոմների փաթեթավորում, ԴՆԹ-ի կոնդենսացիա քրոմոսոմների ձևավորումով՝ բարակ թելերի տեսքով (քրոմոսոները կարճանում են):
• Զիգետգենա կամ զիգոնեմա, ընթանում է կոնյուգացիա՝ հոմոլոգ քրոմոսոմների ձևավորված կազմությունների հետ միացումով, որը կազմված է երկու միացած քրոմոսոմներից, որոնք նաև կոչվում են բիվալենտեներ և ընթանում է նրանց հետագա խտացումը:
• Պահիտենա կամ պահինեմա, (ամենաերկար փուլը), մի քանի մասերում հոմոլոգ քրոմոսոմները իրար են միացվում, ձևավորելով խիազմաներ: Այնտեղ տեղի է ունենում տրամախաչում՝ հոմոլոգիական քրոմոսոմների միջև մասերի փոխանակում:
• Դիպլոտենա կամ դիպլոնեմա, տեղի է ունենում քրոմոսոմների մասնակի ապապարուրում, այդ ժամանակ կարող է նաև աշխատել գենոմի մասը, տեղի է ունենում տրանսկրիպցիաների գործընթացներ (ՌՆԹ-ի ձևավորում), տրանսլիացիա (սպիտակուցի սինթեզ); հոմոլոգ քրոմոսոմները դեռևս մնում են միացված: Որոշ կենդանիների մոտ ձվաբջիջիների քրոմոսոմները մեյոզի այս փուլում ձեռք են բերում լամպաձև խոզանակի նման քրոմոսոմների բնորոշ ձև:
• Դիակենես, ԴՆԹ-ն մաքսիմալ կերպով կոնդեսացվում է, սինթեզման գործընթացները ավարտվում են, միջուկային թաղանքը լուծվում է; ցենտրիոլները հեռանում են դեպի տարբեր բևեռներ; հոմոլոգիական քրոմոսոմները մնում են միացված:

I պրոֆազից հետո ցենտրիոլները հեռանում են դեպի բջջի բևեռները, ձևավորվում են բաժանման իլիկի թելիկները, միջուկային մեմբրանը և միջուկները քանդվում են:

• I մետաֆազ, բիվալենտային քրոմոսոմները ձևավորվում են բջջի հասարակածի երկայնությամբ:
• I անաֆազ, միկրոխողովակները կրճատվում են, բիվալենտները բաժանվում են և քրոմոսոմները հեռանում են դեպի բևեռները: Կարևոր է նշել, որ քրոմոսոմների կոնյուգացիայից զիտոգենում դեպի բրեռներ են շարժվում ամբողջական քրոմոսոմներ, որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած են երկու քրոմատիդներից, այլ ոչ թե առանձին քրոմատիդներից, ինչպես միտոզում:
• I թելոֆազ, քրոմոսոմները ապապարուրվում են և հայտնվում է միջուկային թաղանք:

Մեյոզի երկրորդ բաժանումը տեղի է ունենում առաջինից անմիջապես հետո, առանց ինտերֆազի արտահայտման. S շրջանը բացակայում է, քանի որ երկրորդից առաջ տեղի չի ունենում ԴՆԹ-ի կրկնապատկում:

• II պրոֆազ, տեղի է ունենում քրոմոսոմների կոնդեսացիա, բջջակենտրոնը բաժանվում է և բաժանման մասերը շարժվում են դեպի բևեռներ, քանդվում է միջուկային թաղանթը, ձևավորվում է իլիկի թելիկներ, որն ուղղահայաց է առաջին բաժանմանը:
• II մետաֆազ, ունիվալենտային քրոմոսոմները (որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է երկու քրոմատիդներից) մակերևույթներից վրա տեղավորվում են «էկվատորում», ձևավորելով այսպես կոչված մետաֆազային շերտ:
• II անաֆազ, ունիվալենտները բաժանվում են և քրոմատիդները շարժվում են դեպի բևեռներ:
• II թելոֆազ, քրոմոսոմները ապապարուրվում են և հայտնվում է միջուկային շերտ:

Մեկ դիպլոիդ բջջից ձևավորվում է չորս հապլոիդ բջիջներ: Այդ դեպքերում, երբ մեյոզը կապված է գամետոգենեզի հետ (օրինակ բազմաբջիջ կենդանիների մոտ), ձվաբջիջների զարգացման ժամանակ առաջին և երկրորդ մեյոզի բաժանումը դառնում են անահավասարաչափ: Արդյունքում ձևավորվում է մեկ հապլոիդ ձվաբջիջ և երեք այսպես կոչված ռեդուկցիոն մարմիններ:

Մեյոզը բաժանման բարդ գործընթաց է, որի արդյունքում կրկնակի հավաք ունեցող առաջնային սեռական բջիջը հասունանում է և վերածվում հապլոիդ հավաք ունեցող ձվաբջջի և սպերմատոզոիդի։ Մեյոզով կիսվող բջիջներում քրոմոսոմային քանակը կրճատվում է երկու անգամ և մեկ դիպլոիդ բջջից առաջանում են հապլոիդ բջիջներ։ Մեյոզը բաղկացած է չորս փուլերից ՝ պրոֆազ, մետաֆազ, անաֆազ և թելոֆազ։ Մեյոզի առաջին բաժանման պրոֆազը սկսվում է քրոմոսոմների պարուրմամբ, որոնք հաստանում են և տեսանելի են դառնում մանրադիտակով։ Հոմոլոգ քրոմոսոմները, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի երկու քրոմատիդ, իրար են մոտենում և դիրքավորվում այնպես, որ ցանկացած հոմոլոգ քրոմոսոմի յուրաքանչյուր քրոմատիդի յուրաքանչյուր կետ համընկնում է մյուս հոմոլոգ քրոմոսոմի համապատասխան քրոմատիդի համապատասխան կետին։ Այդ գործընթացը կոչվում է կոնյուգացիա։ Կոնյուգացված վիճակում քրոմոսոմները մնում են համեմատաբար երկար ժամանակ։ Այդ ընթացքում նրանց մեջ կարող է տեղի ունենալ հոմոլոգ հատվածների փոխանակում ՝ տրամախաչում կամ կոնսիգովեր։

Առաջին բաժանման մետաֆազում կոնյուգացված քրոմոսոմները դասավորվում են բջջի հասարակածային հարթության վրա, այնպես որ նրանց ցենտրոմերներն ուղղված են լինում դեպի բջջի բևեռը։ Անաֆազում քրոմոսոմները տարամիտվում են դեպի բջջի հակադիր բևեռներ, այսինքն քրոմոսոմների ցանկացած զույգից դուստր բջիջներ են ընկնում մեկական քրոմոսոմներ, այսինքն ապագա ՝ ձվաբջիջների և սպերմատոզոիդների քրոմոսոմային հավաքակազմը երկու անգամ փոքրանում է։ Մեյոզի առաջին բաժանման արդյունքում քրոմոսոմների թվաքանակը երկու անգամ փոքրանում է, սակայն յուրաքանչյուր քրոմոսոմ դեռևս բաղկացած է լինում քրոմատիդների զույգից, այսինքն ԴՆԹ-ի կրկնակի քանակ է պարունակում։ Մեյոզի երկրորդ բաժանումը ընթանում է շատ կարճ ինտերֆազից հետո, սովորական միտոզի նման։ Երկրորդ բաժանման անաֆազում դեպի հակադիր բևեռներ են տարամիտվում քրոմոսոմների ցանկացած քրոմատիդները, այսինքն հասունացած սեռական բջիջներ ունենում են քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքակազմը և ԴՆԹ-ի միակի քանակը։ Գամետոգենեզի արդյունքում առաջացած սպերմատոզոիդները և ձվաբջիջները պարունակում են քրոմոսոմներ։

Նրանք տարբերվում են մի շարք հատկանիշներով։ Սպերմատոզոիդները բավական մանր են, չափազանց շարժուն ՝ ի տարբերություն ձվաբջիջների։ Ձվաբջիջների մեծ չափերը պայմանավորված են դեղնուցի մեծ կուտակմամբ։ Եթե սպերմատոզոիդների հիմնական գործառույթը ձվաբջջի մեջ ժառանգական տեղեկատվության ներմուծումն է և ձվաբջջի զարգացման խթանումը, ապա ձվաբջիջն ունի ապագա օրգանիզմի զարգացման համար անհրաժեշտ բոլոր նյութական հնարավորությունները։

Գոյություն ունի նաև բեղմնավորում։ Բեղմնավորումը ՝ սպերմատոզոիդների և ձվաբջիջների միաձուլման գործընթաց է, որի արդյունքում ձևավորվում է ՝ զիգոտը։ Զիգոտը բեղմնավորված ձվաբջիջն է։ Շարժուն սպերմատոզոիդները մոտենալով ձվաբջջին, անցնում են նրա թաղանթը և ներթափանցվում են ձվաբջջի մեջ։ Սպերմատոզոիդի կորիզը ձվաբջջում սկսում է մեծանալ և երբ նրա չափսերը դառնում են գրեթե հավասար ձվաբջջի կորիզի չափսերին, տեղի է ունենում երկու կորիզների բեղմնավորում։

Որոշ նախակենդանիների մեյոզը տարբերվում է բազմաբջիջներինից: Օրինակ, կարող է ընթանալ մեկ, ոչ թե երկու բաժանումներ, իսկ տրամախաչումը ընթանում է մեյոզի այլ փուլում: Ենթադրվում է, որ մեկ բաժանումով մեյոզը պարզ է և դրա զարգացումից առաջացել է երկու բաժանումով մեյոզը, որն ապահովում է գենոմենի ռեկոնբինացիան:

Միտոզ

Միտոզը էուկարիոտ բջջի կորիզի բաժանումն է` քրոմոսոմնների թվի պահմանմամբ: Ի տրաբերություն մեյոզի, միտոտիկ բաժանումը տեղի է ունենում առանց բարդությունների, քանի որ չի ներառում պրոֆազի ընթացքում հոմոլոգ քրոմոսոմների կոնյուգացիա:
Միտոզի փուլերը.Միտոզը բջջային ցիկլի մի հատվածն է, սակայն այն բավականին բարդ է և իր մեջ ներառում է հինգ փուլեր`պրոֆազ,ինտերֆազ, մետաֆազ, անաֆազ, թելոֆազ:
Քրոմոսոմների կրկնորինակների ստեղծումը կատարվում է ինտերֆազի ժամանակ և միտոզի փուլում քրոմոսոմները արդեն կրկնապատկված են:
— Պրոֆազի փուլում տեղի է ունենում հոմոլոգ քրոմոսոմների (զույգերի) կոնդենսացիա և սկսվում է բաժանման վերետենի ձևավորումը: Մարդու և կենդանիների բջիջներում սկվում է ցենտրիոլների հեռացումը, ձևավորվում են բաժանման բևեռները:
— Ինտերֆազը սկսվում է բջջի կորիզի թաղանթի քայքայմամբ: Քրոմոսոմները սկսում են շարժվել, նրանց ցենտրոմերները կոնտակտի մեջ են մտնում ցենտրիոլների միկրոխողովակների հետ, իսկ բևեռները շարունակում են իրարից հեռանալ:
— Մետաֆազի ընթացքում քրոմոսոմների շարժումը դադարում է, նրանք տեղավորվում են բջջի այսպես կոչված հասարակածի վրա` բևեռներց հավասարաչափ հեռավորության վրա, մի հարթության մեջ` առաջացնելով մետաֆազային թիթեղիկ: Կարևոր է նշել, որ այս դիրքում նրանք մնում են բավականին երկար ժամանակ, որի ընթացքում բջջի մեջ կատարվում են նշանակալից վերփոխումներ, որից հետո միայն կարող է տեղի ունենալ քրոմոսոմների իրարից հեռացումը: Այս է պատճառը, որ մետաֆազը ամենահարմար պահն է քրոմոսոմնների քանակի հաշվարկման:
— Անաֆազի ընթացքում քրոմոսոմները հեռանում են իրարից դեպի հանդիպակած բևեռներ. վեջինները նույնպես շարունակում են իրարից հեռանալ:
— Տելոֆազում արդեն առանձնացված քրոմոսոմների խմբերի շուրջ ձևավորվում են բջջի կորիզների թաղանթներ, որոնք ապակոնդենսացվում են և առաջացնում են երկու դուստր կորիզներ:

Նոյեմբեր ամսվա ամփոփում

1․Ներկայացնել կյանքի ոչ բջջային ձևերի ՝ վիրուսների կառուցվածքը և կենսագործունեությունը։

2․Ընտրել 1 վիրուսային հիվանդությյուն , նկարագրել ախտանիշները, վարաքման աղբյուրները և բուժման մեթոդները։

3․Էներգետիկ փոխանակություն , գլիկոլիզ։

• Նախապատրաստական -հավասարում չունի
  Անթթվածնային <գլիկոլիզ> կամ խմորման -ճեղքվում է
  C6H12O6+2ԱԿՖ+2H3PO4—-2C3H6O3(կաթնաթթու)+2ԱԵՖ+2H2O
• Թթվածնային ճեղքում կամ շնչառություն
  2C3H6O3+6O2+36ԱԿՖ+36H3PO4——36ԱԵՖ+6CO2+2H2O
• Գումարային ռեակցիան
  C6H12+38ԱԿՖ+38H2PO4+6O2—-38ԱԵՖ+6CO2+44H2O

4․Ավտոտրոֆ և հետերոտրոֆ օրգանիզմներ։
Բակտերիաներն ըստ սննդառության լինում են ՝ ավտոտրոֆ և հետերոտրոֆ։
Ավտոտրոֆն իր հերթին բաժանվում է ֆոտոսինթետիկ և քեմոսինթետիկ բաժինների։
Հետերոտրոֆը նույնպես բաժանվում է 2 խմբի ՝մակաբույծ և սապրոտրոֆ կամ սապրոֆիլ։Սապրոտրոֆ բակտերիաները սնվում են մահացած օրգանիզմների օրգանական նյութերով։

5․ֆոտոսինթեզ։

• Ֆոտոսինթեզն իրականանում է քլորոպլաստներում
• Լուսային փուլն առաջանում է ՝ ԱԵՖ, ատոմային ջրածին(H), մոլեկուլային թթվածին (O2)(ջրի ֆոտոլիզից)
• Մթնային փուլ -իրականանում է և՛ ցերեկը, և՛ գիշերը, առաջանում է ՝ ածխաջրեր, սախառոզ, օսլա։

6․Քեմոսինթեզ։

• Իրականացվում են որոշ բակտերիաներ
• Օգտագործվում են քիմիական ռեակցիաների ժամանակ անջատված էներգիան

Բջջի օրգանոիդներ

• Կորիզ
• Ռիբոսոմներ
• Միտոքոնդրիումներ
• Էնդոպլազմային ցանց
• Լիզոսոմներ
• Գոլջիի ապարատ
• Քլորոպլաստներ
• Վակուոլներ
• Բջջային կենտրոն

Կորիզ

• Կազմված է ՝ կորիզաթաղանթից, կորիզահյութից, քրոմոսոմներից, կորիզակից
  Ֆունկցիաները
• Գենետիկական ինֆորմացիայի պահպանում, վերարտադրում և փոխանցում հաջորդ սերունդների։
• Նյութափոխանակության կարգավորում։
• Մասնակցում է իլիկի բաժանմանը։

Կորիզաթաղանթ

• Կազմված է՝ արտաքին և ներքին թաղանթներից։
• Արտաքին թաղանթն ունի ելուններ և ուղղված է դեպի ցիտոպլազման։
• Ներքին թաղանթը հարթ է։

Կորիզահյութ

• Բաղադրության մեջ մտնում է ՝ ջուրը, հանքային աղերը, սպիտակուցներ, նուկլեոտիդներ, ԱԵՖ, ՌՆԹ։

Կորիզակ

• Պարունակում է իր մեջ ՝ սպիտակուց և ՌՆԹ։

Քրոմոսոմներ

• Կորիզահյութում պարունակում է քրոմատին նյութը։
• Ունի առաջնային սեղմվածք՝ ցենտրոններ։
• Ձևով չափով նման և նույն գեներն ունեցող քրոմոսոմներն անվանում են հոմոլոգ։
• Մարդն ունի 46 քրոմոսոմ ՝ 23զույգ։

Ռիբոսոմներ

• Կազմված են՝ մեծ և փոքր ենթամիավորներից։
• Ռիբոսոմներ կան միտոքոնդրիումներում և պլաստիդներում ։
• Ռիբոսոմների մեծ և փոքր ենթամասերը ձևավորվում են կորիզակում։
  Ֆունկցիա
• Կատարում է սպիտակուցի սինթեզ։

Միտոքոնդրիում

• Կազմված են ՝ արտաքին և ներքին թաղանթներից։
• Արտաքին թաղանթը ՝ հարթ է, իսկ ներքին թաղանթն առաջացնում է ծալքեր ՝ կատարներ։
  Ֆունկցիաներ
• ԱԵՖ-ի սինթեզ։
• Անվանում են ՝ բջջի ուժային կայաններ։
• Միտոքոնդրիումներում կան ՝ ԴՆԹ, ՌՆԹ, ռիբոսոմ։

Էնդոպլազմային ցանց

• Լինում է՝ ողորկ և հատիկավոր։
• Ողորկ էնդոպլազմային ցանցում կան ճարպեր և ածխաջրեր սինթեզող ֆերմենտներ ։
• Հատիկավոր էնդոպլազմային ցանցի վրա գտնվում են ռիբոսոմներ , որտեղ կատարվում է սպիտակուցի սինթեզ։

Լիզոսոմներ

• Լիզոսոմներում կան օրգանական նյութերը քայքայող 40-ից ավել ֆերմենտներ։
• Լիզոսոմները ձևավորվում են գոլջիի համալիրում։

Գոլջիի ապարատ

Գոլջիի համալիր կամ կոմպլեքս

• Կազմված է ՝ խորշերից , խողովակներից, ակոսներից և բշտիկներից։
• Սպիտակուցները, բազմաշաքարները, ճարպերը գոլջիի համալիրում < փաթեթավորվում > են, հետագայում օգտագործվում բջջի կողմից ։
• Գոլջիի համալիրում ձևավորվում են լիզոսոմները։
• Սինթեզվում են ՝ բազմաշաքարներ և լիպիդներ։

Քլորոպլաստներ

• Կազմված է ՝ արտաքին հարթ թաղանթից և ներքին թաղանթից,որն առաջացնում է ՝ թիլակոիդներ։
• Թիլակոիդներն դասավորվելով իրար վրա առաջացնում են գրաններ։
• Ունեն ՝ ԴՆԹ, ՌՆԹ, ռիբոսոմ։

Բջջակենտրոն

• Կազմված է ՝ ցենտրիոլներից։
• Մասնակցում է բջջի բաժանմանը։
  Բջջակմախք
• Ապահովում է բջջի ձևը և ամրությունը։
• Կազմված է միկրոխողովակների և սպիտակուցային թելերի խրձերից։

«Արևորդի» միջազգային բնապահպանական փառատոն

Տեսանյութում մեկնաբանվում և քննարկվում է՝    Yellowstone 88 — Song of Fire 

Այսօր ՝02․11․2022 լրանում է <<Արևորդի>> միջազգային բնապահպանական 11-րդ փառատոնը։Մենք այս թեմայի շրջանակներում դիտեցինք մի տեսաֆիլ  ՝  Yellowstone 88 — Song of Fire , որի գաղափարն էր , թե ինչ է տեղի ունենում գլոբալ տաքացման արդյունքում։
Գլոբալ տաքացման արդյունքում տեղի են ունենում ՝ ձնհալներ , անտառային հրդեհներ և այլն։

Իսկ ինչպե՞ս է առաջանում գլոբալ տաքացումը։

Գլոբալ տաքացման պատճառների գիտական պարզաբանումը ժամանակի ընթացքում դառնում է ավելի որոշակի։Օզոնային շերտի տաքացման արդյունքում էլ առաջանում է գլոբալ տաքացումը ,որը վնաս է հանդիսանում և՛ մարդկությանը , և՛ բնությանը, և՛ կենդանական աշխարհին։Մարդկային գործոնով պայմանավորված ջերմաստիճանի փոփոխության մեծ մասը ջերմոցային գազերի խտության մեծացումն է, արտադրամասերի արտանետած գազերը և այլն։

Եզրակացություն՝ պետք է կանխել ավտոմեքենաների քանակի շատացումը, որոշակի չափով քչացնել կամ կանխել արտադրամասերի արտանետած թունավոր և վնասակար գազերը , նյութերը և փորձել որոշակի չափով նաև օգտակար լինել էկոհամակարգին։

Նախակորիզավորներ կառուցվածքը և առանձնահատկությունները։

Օրգանիզմներ

    ↙                        ↓                      ↘

Աֆտոտրոֆ                                      Հետերոտրոֆ                                   Միքսոտրոֆ

       ↓                                                               ↓                                                             ↓

Ֆոտոսինթետիկ                                մակաբույծ                                              Խառը օրինակ՝

Քեմոսինթետիկ                                 սապրոֆիտ                                             կանաչ էվգլենա

Բակտերիաներ                                  սապրոտրոֆ

                 Էներգիական փոխանակություն

Նախապատրաստական –հավասարում չունի

Անթթվածնային գլիկոլիզ կամ խմորում – ճեղքվում է

       ↓

C6 H12O6  + 2ԱԿՖ + 2H3 PO4 →2C3 H6O3 + 2ԱԵՖ + 2H2Օ -կաթնաթթու

Թթվածնային ճեղքում կամ շնչառություն

       ↓

2C3H6O3+6O2+36ԱԿՖ+36H3PO4→36ԱԵՖ+6CO2+2H2O

Գումարային ռեակցիա

       ↓

C6H12O6+38ԱԿՖ+38H2PO4+6O2  38ԱԵՖ+6CO2+44H2O

Նախակորիզավորներ կամ պրոկարիոտներ- կապտականաչ ջրիմուռներ , բակտերիաներ:

Ֆոտոսինթեզ

Ֆոտոսինթեզ ածխաթթու գազից և ջրից` լույսի ազդեցության տակ օրգանական նյութերի առաջացումն է ֆոտոսինթետիկ գունանյութերի մասնակցությամբ։ Բույսերի ժամանակակից ֆիզիոլոգիայում ֆոտոսինթեզի տակ հասկանում են նրանց ֆոտոավտոտրոֆ գործառույթը՝ ֆոտոնի կլանման, էներգիայի փոխակերպման և օգտագործման գործառույթների համախմբությունը տարբեր էնդերգոնիկական ռեակցիաներում, այդ թվում ածխաթթու գազի փոխակերպումը օրգանական նյութերի:

Բույսերի բջիջներում, որոնցում քլորոֆիլ է պարունակվում, տեղի են ունենում կենդանի աշխարհի համար վիթխարի նշանակություն ունեցող ուրույն գործընթացներ։ Բուսական բջիջներն ընդունակ են օրգանական նյութեր սինթեզելու պարզ անօրգանական միացություններից՝ դրա համար օգտագործելով Արեգակի ճառագայթային էներգիան։ Արեգակնային (լուսային) ճառագայթման հաշվին կատարվող օրգանական միացությունների սինթեզը կոչվում է ֆոտոսինթեզ։

Ֆոտոսինթեզը բարդ, բազմաստիճան գործընթաց է։ Նրա մեջ կենտրոնական դերը պատկանում է քլորոֆիլին՝ կանաչ գույնի օրգանական նյութին, որի միջոցով արեգակնային ճառագայթման էներգիան փոխակերպվում է քիմիական կապի էներգիայի։

Ֆոտոսինթեզի լուսային փուլում առաջանում են ջրածնի ատոմներ․ անջատվում են մոլեկուլային թթվածին, և սինթեզվում է ԱԵՖ։

Ֆոտոսինթեզի մթնային փուլը կազմված է մի շարք հաջորդական ֆերմենտային ռեակցիաներից։ Այդ ռեակցիաների հետևանքով ածխածնի օքսիդից և ջրածնից առաջանում են ածխաջրեր։

Ֆոտոսինթեզի նշանակությունը կենդանի օրգանիզմերի համար չափազանց մեծ է։ Սակայն, քանի որ ֆոտոսինթեզն ընդանում է դանդաղ, և նրա լույսի էներգիայի կլանման և օգտագործման արդյունավետությունը փոքր է, մշակվում են եղանակներ, որոնք կարող են նպաստել ակաբույսերում ընթացող ֆոտոսինթեզի արագության և բույսերի բերքատվության աճին․ ինչը կարող է էական դեր ունենալ մարդու կյանքում։

Քեմոսինթեզ

Քեմոսինթեզը անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր սինթեզելու ընդունակությունն է, որով օժտված են բակտերիաների որոշ տեսակներ։Այդ բակտերիաներն օժտված են հատուկ ֆերմենտային ապարատով, որը նրանց հնարավորություն է տալիս օրգանական միացություններ սինթեզեու։Այս գործընթացը կոչվում է քեմոսինթեզ։ Քեմոսինթեզն ընթանում է բակտերիաներում,որոնք ֆիքսում են մթնոլորտային ազոտը (N2)`վերածելով այն բույսերի համար հեշտ յուրացվող միացությունների։ Կարևոր քեմոսինթեզողներից են նիտրիֆիկացնող բակտերիաները։Նիտրիֆիկացնող բակտերիաների մի մասն օգտագործում է ամոնիակի (NH3)`մինչև ազոտային թթու (HNO2),իսկ մյուս մասը՝ ազոտային թթվի՝ մինչև ազոտական թթու (HNO3) օքսիդացման արդյունքում անջատվող էներգիան։ Քեմոսինթեզի դերը կարևոր է բնության մեջ նյութերի շրջապտույտում։

Կարևոր քեմոսինթեզողներից են նիտրիֆիկացնող բակտերիաները։ Դրանից մի տեսակի համար էներգիայի աղբյուրն ամոնիակի օքսիդացումն է ազոտային թթվի, իսկ նիտրիֆիկացնող բակտերիաների մյուս խումբն օգտագործում է ազոտային թթուն ազոտականի օքսիդացնելու ժամանակ անջատվող էներգիան։

NH₃→NO₂^—+էներգիա

NO₂^—→NO₃^—+էներգիա

Ամոնիակը (ամոնիում իոնը), որը կարող է առաջանալ ինչպես ազոտֆիքսացիայի, այնպես էլ օրգանական նյութերի հանքայնացման արդյունքում, թթվածնի առկայության պայմաններում, հողում արագ ենթարկվում է օքսիդացման։ Կատիոնի փոխարկումն անիոնի բերում է հողի թթվայնության մեծացմանը, դրանով իսկ մեծացնելով հանքային աղերի լուծելիությունը։

Ավտոտրոֆ քեմոսինթեզողներ են նաև երկաթաբակտերիաները և ծծմբակատերիաները։ Դրանցից առաջիններն օգտագործում են երկվալենտ երկաթն, եռավալենտ երկաթի փոխարկվելուց անջատվող էներգիան, երկրորդներն՝ օրինակ, անգույն ծծմբակտերիաները, ծծումբը օքսիդացնում են մինչև ծծմբական թթու.

Fe²⁺→Fe³⁺+էներգիա

S→SO₄^—+էներգիա

Երկաթ և ծծումբ օքսիդացնող որոշ բակտերիաներ օգտագործվում են աղքատ հանքաքարերից տարբեր մետաղների՝ պղնձի, ցինկի, նիկելի, մոլիբդենի, ուրանի և այլ մետաղների կորզման համար։ Ներկայումս այդ մեթոդը լայն կիրառություն ունի հանքարդյունաբերության բնագավառում։

Բոլոր քննարկված բակտերիաներն աէրոբ օրգանիզմներ են։ Քեմոսինթեզողների դերը շատ մեծ է։ Դրանք կարևոր նշանակություն ունեն նյութերի և տարրերի շրջապտույտում։

Հոկտեմբեր ամսվա ամփոփում

Հարցեր

1.Ներկայացնել սպիտակուցի սինթեզը:
2.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ԴՆԹ-ն:
3.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ՌՆԹ-ն:
4.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում գենը:
5.Ներկայացնել նուկլեինաթթուների կառուցվածքը և ֆունկցիան:

Պատասխաններ

1.ԴՆԹ -ի յուրաքանչյուր մոլեկուլում տեղեկույթ է գրանցված սպիտակուցների մասին։ Սակայն ԴՆԹ -ն անմիջականորեն մասնակցություն չունի սպիտակուցի կենսասինթեզին։ Կորիզի ԴՆԹ -ից տեղեկույթի տեղափոխումը ռիբոսոմներ ՝ սինթեզման վայր, իրականացվում է ի-ՌՆԹ -ի սինթեզի միջոցով, որն էլ անվանում են տրանսկրիպցիա (լատ․՝ արտագրություն):

Այնուհետև ռիբոսոմը շարժվում է ի-ՌՆԹ -ի վրայով եռյակ առ եռյակ քայլերով և սկսվում է սպիտակուցի կենսասինթեզը։ Սպիտակուցի կենսասինթեզն ավարտվում է, երբ ռիբոսոմը հայտնվում է ի-ՌՆԹ -ի ծայրին։ Նկարագրված երևույթն անվանում են տրանսլացիա (հաղորդում):

2.ԴՆԹ-ի մոլեկուլը կազմված է նուկլեոտիդների երկու շղթայից: Այս «շղթան» հայտնի է որպես ԴՆԹ շղթա:

Երկու թելերը կապված են ջրածնային կապերով `փոխլրացնող հիմքերի միջև: Ազոտի հիմքերը կովալենտորեն կապված են շաքարերի և ֆոսֆատների ողնաշարի հետ:

Յուրաքանչյուր շղթայի վրա տեղակայված յուրաքանչյուր նուկլեոտիդ կարող է զուգակցվել մեկ այլ թելքի վրա գտնվող մեկ այլ հատուկ նուկլեոտիդի հետ ՝ կազմելով հայտնի կրկնակի պարույր: Արդյունավետ կառուցվածք ձեւավորելու համար A- ն միշտ զուգորդվում է T- ով `երկու ջրածնային կապի միջոցով, իսկ G- ն` C- ով `երեք կամուրջով


3.ՌՆԹ մոլեկուլները հանդիսանում են nucleotides- ից բաղկացած միակողմանի նրբերտային թթուներ : RNA- ն մեծ դեր ունի սպիտակուցային սինթեզի մեջ, քանի որ այն ներառում է գենետիկ կոդերի արտագրումը , վերծանումը եւ վերարտադրումը , սպիտակուցներ արտադրելու համար: ՌՆԹ-ն հանդես է գալիս ribonucleic acid- ի եւ DNA- ի նման, RNA nucleotides- ը պարունակում է երեք բաղադրիչ.

• Ազոտային բազա
• Հինգ շիշ շաքարավազ
• Ֆոսֆատային խումբ

RNA- ի ազոտային հիմքերը ներառում են ադենին (A) , գուանին (G) , ցիտոսին (C) եւ ուրազիլ (U) : RNA- ի հինգ քառակուսի շաքարն ribose է: ՌՆԹ-ի մոլեկուլները հանդիսանում են մի nucleotides- ի պոլիմերներ , որոնք միացվում են մեկ նուկլեոտիդի ֆոսֆատի եւ մյուս շաքարի միջեւ կապակցված կապերով: Այս կապերը կոչվում են ֆոսֆոդիեստեր կապեր:

4.Հայտնի է որպես գեն դեպի լարային է deoxyribonucleic թթու (ԴՆԹ) , մի կառույց, որը կազմվում է որպես ա ֆունկցիոնալ միավոր պատասխանատու ժառանգված հատկությունների փոխանցում . Գենը, ըստ մասնագետների, նուկլեոտիկայի շարք է, որը պահպանում է այն տեղեկատվությունը, որը պահանջվում է սինթեզելու համար մակրոմոլեկուլը, որն ունի հատուկ բջջային դեր:

Գենը, որպես միավոր, որը պահպանում է գենետիկական տվյալները, պատասխանատու է փոխանցելու համար ժառանգություն դեպի սերունդները . Նույն տեսակների պատկանող գեների շարքը սահմանվում է որպես գենոմ իսկ գիտություն ով վերլուծում է, կոչվում է գենետիկա .

5.Նուկլեինաթթուներն են բջջային տեղեկատվության կրիչներ, որոնք որոշում են բոլոր կենդանի էակների ժառանգական հատկությունները:

Նուկլեինաթթուները նուկլեոտիդային պոլիմերներ են, որոնք բաժանվում են 2 տեսակի ՝ ԴՆԹ, դեզօքսիռիբոնուկլեային պոլիմեր և ՌՆԹ, ռիբոնուկլեային պոլիմեր:

Նուկլեինաթթուները (ԴՆԹ և ՌՆԹ) աշխատում են որպես թիմ ՝ գեները (ժառանգական գծեր) պահելու և փոխանցելու համար և կենսական սպիտակուցների գործառույթները որոշելու ցուցումներ:

Նուկլեինաթթուները հայտնաբերվում են ինչպես բջիջների միջուկներում, ինչպիսիք են միտոքոնդրիաները, քլորոպլաստները և ցիտոպլազմայում, ինչպես, օրինակ, բակտերիաների և վիրուսների պրոկարիոտիկ (առանց միջուկների) բջիջներում:

Սպիտակուցների սինթեզ:Տրանսկրիպցիա:Տրանսլյացա

Սպիտակուցները մակրոմոլեկուլներ են, որոնք կազմված են ամինաթթուներից: Սրանք կազմում են ամբողջ ջրազրկված բջջի պրոտոպլազմայի գրեթե 80% -ը: Օրգանիզմ կազմող բոլոր սպիտակուցները կոչվում են «պրոտեոմ»:

Դրա գործառույթները բազմազան են և բազմազան ՝ կառուցվածքային դերերից (կոլագեն) մինչև տեղափոխում (հեմոգլոբին), կենսաքիմիական ռեակցիաների կատալիզատորներ (ֆերմենտներ), պաշտպանություն հարուցիչներից (հակամարմիններ) և այլն:

Գոյություն ունեն 20 տեսակի բնական ամինաթթուներ, որոնք զուգորդվում են պեպտիդային կապերով ՝ կազմելով սպիտակուցներ: Յուրաքանչյուր ամինաթթու բնութագրվում է նրանով, որ ունի որոշակի խումբ, որը դրան տալիս է որոշակի քիմիական և ֆիզիկական հատկություններ:

Անմիջապես պետք է ասել, որ սպիտակուցային միացությունների արտադրության գործընթացը բարդ է և բազմափուլ: Այն ռեակցիաների շղթա է, որոնք ընթանում են ըստ մատրիցային սինթեզի կանոնների: Քանի որ ԴՆԹ -ի մոլեկուլները տեղակայված են բջիջների միջուկներում, իսկ սպիտակուցային միացությունների սինթեզը տեղի է ունենում բջջային ցիտոպլազմայում, պետք է լինի միջնորդ, որը կարողանա ԴՆԹ -ից տեղեկատվություն փոխանցել ռիբոսոմներին: Որպես այդպիսի միջնորդ հանդես է գալիս I-RNA- ն: Ամինաթթուներից սպիտակուցների սինթեզի մասին խոսելիս անհրաժեշտ է տարբերակել չորս հիմնական փուլեր, որոնք տեղի են ունենում բջիջների տարբեր մասերում:

• 1 -ին փուլ — i -RNA- ն սինթեզվում է միջուկում և ԴՆԹ -ից ստացված ամբողջ տեղեկատվությունը ամբողջությամբ վերաշարադրվում է նորաստեղծ միջնորդի վրա: Կոդի տառադարձման վերաշարադրման այս գործընթացը գիտնականներն անվանում են:
• 2-րդ փուլ-ամինները փոխազդում են t-RNA- ի հետ ՝ բաղկացած 3-հանտիկոդոններից: Այս մոլեկուլները սահմանում են եռակի կոդոնը:
• 3 -րդ փուլ — ակտիվանում է պեպտիդային կապերի սինթեզի գործընթացը (թարգմանություն), որը տեղի է ունենում ռիբոսոմներում:
• 4 -րդ փուլը սպիտակուցային միացությունների սինթեզի վերջին փուլն է և հենց այս պահին է ձևավորվում սպիտակուցի վերջնական կառուցվածքը:

Տրանսկրիպցիա, գենային էքսպրեսիայի (արտահայտում) առաջին քայլն է, երբ ԴՆԹ-ի որոշակի հատված ՌՆԹ-պոլիմերազի միջոցով պատճենվում է որպես ՌՆԹ (ի-ՌՆԹ)։ Համարվում է մոլեկուլային կենսաբանության կենտրոնական դոգմայի երկրորդ փուլը։

ՌՆԹ-ն (ռիբոնուկլեինաթթու) և ԴՆԹ-ն (դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու) նուկլեինաթթուներ են, որոնք օգտագործում են նուկլեոտիդների ազոտային հիմքերով պայմանավորված կոմպլեմենտրաությունը տեղեկատվության փոխանցման համար։ Տրանսկրիպցիայի ընթացքում ԴՆԹ շղթան կարդացվում է ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ, որի հետևանքով սինթեզվում է ԴՆԹ շղթային կոմպլեմենտար և հակազուգահեռ ՌՆԹ շղթա։

Տրանսկրիպցիան ընթանում է հետևյալ փուլերով՝

1. մեկ կամ ավելի սիգմա ֆակտորներ միանում են ՌՆԹ-պոլիմերազին, որը թույլ է տալիս վերջինիս միանալ ԴՆԹ-ի որոշակի հաջորդականության՝ պրոմոտորին։
2. ՌՆԹ-պոլիմերազը ձևավորում է տրանսկրիպցիոն պղպջակ։ Այս արվում է կոմպլեմենտար ԴՆԹ նուկլեոտիդների միջև ջրածնային կապերի քանդման միջոցով։
3. ՌՆԹ-պոլիմերազը կոմպլեմենտարության սկզբունքի համաձայն սկսում է ռիբոնուկլոտիդներից սինթեզել նոր ՌՆԹ շղթա։
4. ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ ձևավորվում է ՌՆԹ-ի շաքարա-ֆոսֆատային հենքը։
5. ՌՆԹ և ԴՆԹ շղթաների միջև գործող ջրածնական կապերը քանդվում են և նոր սինթեզված ՌՆԹ շղթան ազատվում է։
6. Եթե բջիջն ունի ձևավորված կորիզ, ապա ՌՆԹ-ն ենթարկվում է մշակման (պրոցեսինգ)։ Այս կարող է լինել պոլիադենիլացում, կեպինգ և սպլայսինգ։
7. ՌՆԹ-ն կարող է կամ մնալ կորիզում կամ անցնի ցիտոպլազմա։

ԴՆԹ-ի հատվածը, որից ինֆորմացիան անցնում է ՌՆԹ-ին, կոչվում է «տրանսկրիպցիոն միավոր» և կոդավորում է ամենաքիչը մեկ գեն։ Եթե այդ գենը կոդավորում է սպիտակուց, ապա ՌՆԹ-ն կլինի ի-ՌՆԹ (ինֆորմացիոն ՌՆԹ)։ Վերջինս հետագայում կծառայի կաղապար սպիտակուցի սինթեզի համար։ Սակայն գենը կարող է կոդավորել նաև չկոդավորող ՌՆԹ (ինչպես ՄիկրոՌՆԹ), ռիբոսոմային ՌՆԹ (ռ-ՌՆԹ), փոխադրող ՌՆԹ (փ-ՌՆԹ), կամ մեկ այլ ֆերմենտային հատկությամբ օժտված ՌՆԹ (ռիբոզիմ)։ Ընդհանուր առմամբ ՌՆԹ-ն բջջում կատարում է ահռելի կարևորության ֆունկցիաներ, օգնելով սինթեզել, կարգավորել և մշակել սպիտակուցները։

Տրանսլյացիա (անգլ.՝ Translation)՝ բջջում սպիտակուցի կենսասինթեզն է, որը իրենից ներկայացնում է ՌՆԹից սպիտակուց ինֆորմացիայի փոխանցումը։

Կոդոն

ՌՆԹ-ի կոդոններ

ԴՆԹ-ում և ՌՆԹ-ում պոլիպետիդային կապի այն մասը, որը պայմանավորում է ապագա ամինաթթվի հաջորդականությունը, կոչվում է կոդոն։ Կոդոնը կարող է ունենալ A (ադենին), T (թիմին), C(ցիտոզին) կամ U (ուրացին), G (գուանին) նուկլեոտիդներից որևէ երեքը (օրինակ՝AAG, որը առաջացնում է լիզին (Լիզ) ամինաթթուն)։ Կոդոնի նուկլեոտիդների դասավորության AUG ձևը առաջացնում է մեթիոնին (ՄԵԹ) ամինաթթուն, որը կոչվում է նաև ստարտ կոդոն, քանի որ այն պոլիպետիդային շղթան սկսելու հրահանգ է տալիս։ Կան երեք կոդոններ(UAA, UAG, UGA), որոնք ամինաթթուներ չեն սինթեզում, այլ պոլիպետիդային շղթան ավարտելու հրահանգ են տալիս։ Դրանք կոչվում են ստոպ կոդոններ։

նախորդող փուլ և ՌՆԹի սպլայսինգ

Տրանսլյացիայի նախորդող փուլը տրանսկրիպցիան է, որը Դնթից ինֆորմացիայի փոխանցումն է տՌՆԹ (տեղեկատու ՌՆԹ)-ին։ Տրանսկրիպցիայից հետո տՌՆԹ-ն ենթարկվում է ապլայսինգի (պրոցեսինգ)։ Սպյայսինգը տՌՆԹ-ին պատրաստում է տրանսյացիայի։ Տրանսկրիպցիան կատարվում է կորիզի ներսում, որտեղ ԴՆԹն և ՌՆԹ-ն պաշտպանված են ֆերմենտներից։ Տրանսլյացիան ի տարբերություն տրանսկրիպցիայի տեղի է ունենում կորիզից դուրս՝ ռիբոսոմներում։ Այդ իսկ պատճառով տՌՆԹի ծայրերին ավելանում են լրացուցիչ նուկլեոտիդներ, որոնք կոչվում են գլուխ և պոչ։ Վերջիններս պաշտպանում են տՌՆԹ-ին ֆերմենտներից։ տՌնթ-ի մեջ տրանսկրիպցիայից հետո առաջանում են կոդավորող և չկոդավորող հատվածներ, որոնք համապատասխանաբար էքսոններ և ինտրոններ։ Սպլայսինգի ժամանակ ինտրոնները հետանում են տՌՆԹ-ից։ Այսպիսով սպլայսինգից հետո տՌՆԹ-ն կազմված է լինում կոդավորող հատվածից, գլխից և պոչից։

փոխադրող ՌՆԹ

փՌՆԹ

ՓՌՆԹի դերը տրանսլյացիայում նուկլեոտիդների լեզվից փոխակերպումն է ամինաթթուների լեզվի։ փՌՆԹ-ն կազմված պոլինուկլեոտիդային շղթայից, անտիկոդոնից և ամինաթթվի միանալու տեղից։ Անտիկոդոնը փՌՆԹ-ի ան հատվածն է, որը կազմված է 3 հիմքից և կոմպլիմենտար է տՌՆԹ-ի կոդոնին։ Տրանսլյացիայի ժամանակ փՌՆԹ-ն անտիկոդոնով միանում է տՌՆԹ-ի կոդոնին և նրա մյուս ծայրի միանում է համապատասխան ամինաթթու։

տրանսլյացիայի փուլերը

տրանսլյացիայի էլոնգացիա

Տրանսլյացիան տեղի է ունենում ռիբոսոմներում։ Այն կատարվում է երեք փուլով՝

1. Ինիցիացիա(սկիզբ)
2. Էլոնգացիա(երկարացում)
3. տերմինացիա(ավարտ)

Ինիցիացիա

Սպլայսինգից հետո տՌնթ-ին միացել էին չկոդավորող հատվածներ՝ գլուխ և պոչ, դրանք, բացի պաշտպանելուց տՌՆԹ-ին. նաև օգնում է նրան միանալ ռիբոսոմին։ Ինիցիացիաի ժամանակ տՌՆԹ-ն միանում ռիբոսոմի փոքր ենթամիավորին, իսկ փՌՆԹ-ն գտնվելով ռիբոսոմի A հատվածում միանում է տՌՆԹ-ի ստարտ կոդոնին, որտեղից էլ սկսվում է տրանսյացիան։ Ստարտ կոդոնը AUG կոդոնն է, փՌՆԹ-ի անտիկոդոնը UAC, որը իր հետ բերում է ՄԵԹ ամինաթթուն։

Էլոնգացիա

Ինիցիացիայից հետո առաջանում է առաջին ամինաթթուն։ ՓՌՆԹ-ն տեղափոխվում է P հատված։ Մյուս փՌՆԹ-ն ճանաչում է կոդոնը և բերում համապատասխան ամինաթթուն։ Նոր եկած փՌՆԹ-ն միանում է ռիբոսոմի A հատվածին։ Այն փՌՆԹ-ն, որը գտնվում է ռիբոսոմի P հատվածում իր ամինաթթուն միացնում է A հատվածի վրա գտնվող փՌՆԹ-ի ամինաթթվին, առաջացնելով պեպտիդային կապ, և հեռանում։ A հատվածում գտնվող փՌՆԹն տեղափոխվում է ռիբոոմի P հատված։ Դրանից հետո A հատվածին է միանում նոր փՌՆԹ-ն և գործընթացը կրկնվում է։ Այս գործընթացը շարունակվում է մինչև տերմինացիան։

Տերմինացիա

Էլոնգացիան շարունակվում է այնքան ժամանակ, մինչև հասնում է ստոպ կոդանին (UAA, UAG կամ UGA)։ Ի տարբերություն ստարտ կոդոնի ստոպ կոդոնները ամինաթթու չեն սինթեզում, այլ միայն հայտարարում տրանսլյացիայի ավարտը։ Ստոպ կոդոնին հասնելուն պես ամիանաթթուների ավարտուն պոլիպեպտիդը անջատվում է փՌՆԹից։ Ռիբոսոմները բաժանվում են ենթամիավորների։ Տրանսլյացիան համարվում է ավարտված։

Սեպտեմբեր ամսվա կենսաբանության ամփոփում

Ցիտոպլազմա, բջջի հիմնական օրգանոիդներ

1․ Ներկայացնել ցիտոպլազմայի բաղադրությունը և դերը բջջի կյանքում։

Ցիտոպլազման մածուցիկ նյութ է։ Այն կենսահեղուկ միջավայր է, որի բաղադրության մեջ են մտնում ՝ ջուրը(75 – 85%), սպիտակուցները և ամինաթթուները(10 – 12%), ածխաջրերը(4 – 6%), լիպիդները(2 – 3%) և անօրգանական նյութերը(1%)։ Բջջին տալիս է ամրություն, ճկունություն, ներբջջային նյութերի տեղաշարժի ապահովում, նյութափոխանակության ապահովում, օրգանոիդների միջև ստեղծում է ֆիզիկոքիմիական և ֆերմենտային կապեր։

2․ Ներկայացնել բջջի հիմնական օրգանոիդները և դրանց դերը։

Բջջի հիմնական օրգանոիդներն են ՝ էնդոպլազմային ցանց, Գոլջիի համալիր, ռիբոսոմներ, միտոքոնդրիումներ, ցենտրիոլներ, լիզոսոմներ, պլաստիդներ, վակուոլներ, ներառուկներ, բջջակորիզ, կորիզակ։ Կատարում են տարբեր ֆունկցիաներ, որոնցից են ՝

• կմախքային
• հենարանային

Ապահովում են օրգանիզմի պաշտպանությունը մեխանիկական, քիմիական և այլ վնասակար ազդեցություններից, որոնցից էլ տարբերում են ՝ շարժողական և կծկողական օրգանելներ, զգայական և լուսազգայուն, հարձակողական և պաշտպանական, մարսողական, ներզատական և արտազատական։

3․ Ներկայացնել 3 օրգանոիդի կառուցվածքը և ֆունկցիաները։

Գոլջիի համալիր – հարթ, մեմբրաններից կազմված խորշերից, խողովակների համակարգ է, որտեղ կուտակվում և դուրս են բերվում փոխանակության նյութերը։ Գոլջի համալիրը մասնակցում է պլազմային թաղանթի գոյացմանը։

Ֆունկցիան էնդոպլազմային ցանցի թաղանթների վրա սինթեզված սպիտակուցների, ածխաջրերի, լիպիդների մոլեկուլների կուտակումն է և փաթեթավորումը։ Բացի դրանից, այստեղ սինթեզվում են լիպիդներ և ածխաջրեր (պոլիսախարիդներ)։

Կորիզ – Կորիզը կազմված է 4 հիմնական մասերից ՝

• կորիզաթաղանթ
• կորիզանյութ
• կորիզակ
• քրոմատին

Ժառանգական ինֆորմացիան պահպանում է և փոխանցում հաջորդ սերունդներին, մասնակցում է բջջի բաժանմանը և սպիտակուցների սինթեզին, կորիզում տեղի է ունենում ԴՆԹ-Ի և ՌՆԹ-Ի սինթեզ։

Լիզոսոմներ – Ունի մեկ թաղանթ, ձևավորվում է Գոլջի համակարգում, պարունակում է 30-ից ավելի տարբեր ֆերմենտներ՝ հիդրոլազներ։ 0,2-0,4 մկմ չափերով, միաթաղանթ օրգանոիդներ են։ Ընդունակ են քայքայել օրգանակն և այլ նյութեր, կատարում են ավտոլիզ և օտարածին սպիտակուցների քայքայում։

4․ Համացանցում կատարել ուսումնասիրություններ և դուրս բերել 10 հետաքրքիր փաստ բջջի մասին։

1․ Բջիջը կարեղ է ինքնուրույն գոյատևել, շնորհիվ կենսաբանական էլեմենտար սիստեմայի։

2․ Բազմաբջիջ օրգանիզմները կազմված են մեծ թվով բջիջներից, որի արդյունքում ՝ ըստ նրանց դասավորվածության, իրենց կատարած ֆունկցիաներն ավելի էֆֆեկտիվ են։

3․Բջիջները շրջապատից սահմանանափակված են մեմբրանայով, ինչի շնորհիվ պահպանվում է բջջի քիմիական կազմի առանձնահատկությունները և կայունությունը։

4․Չափահաս մարդու մարմնում կա մոտավորապես 100 տրիլիոն կենդանի բջիջ, որրի միայն 1/10 է մարդու բջիբ, իսկ մնացածը միկրոբներ են։

5․ 1 րոպեյում մարդու մարմնում մահանում է 3 000 000 բջիջ։

6․ Ամեն օր չափահաս մարդու օրգանիզմում արտադրվում է 300 միլիարդ բջիջ։

7․ Բջիջը պարունակում է գենետիկական նյութեր ՝ ԴՆԹ և ՌՆԹ։

8․ Բջիջները մարդու օրգանիզմում կարող են ապրել ցանկացած վայրում ՝ մի քանի օրից մինչև 1 տարի։

9․ Բջիջը վնասվելով կամ որոշակի վարակի ենթարկվելով, ինքն իրեն կործանում է, որը կոչվում է apoptosis:

10․ Eukaryotic և prokariotic բջիբները բջիջների 2 հիմնական տեսակներն են։